3. Avlu, Enderun Avlusu

3. Avlu

Enderun Avlusu

 

The Third Courtyard

Enderun Courtyard

 

3. Avlu olan Enderun Avlusu Saray’ın içidir.

Özel ve mahrem bir avludur.

Osmanlı padişahının doğrudan izni

olmadan bu avluya girilemiyordu.

Enderun’a işi olmayanlar giremezdi, giriş yasaktı.

 

Arz Odası, Enderun Avlusu içinde olup, avlunun

görülmesini engeller. 2. Avludan bakılsa bile,

Enderun Avlusu'nda ancak Arz Odası ve odanın

bir kısmı görülebilir. 2. Avludaki Babüs Saade’den

padişahtan izinsiz girilemiyordu.

 

Enderun Avlusu'nda ve çevresinde Enderun Ağalar Camii,

Mukaddes Emanetler Dairesi, Enderun Saray Okulu koğuşları,

3. Ahmed Kütüphanesi, Arz Odası ve Fatih Köşkü yer alır.

 

Enderun Avlusu’nda yer alan odaların gerçek hüviyeti

nedir, avludaki insanlar zamanında neler yapıyordu,

nasıl yaşıyorlardı, bunları önceden öğrenmek faydalı olabilir.

Böylece Saray’ı, Saray’daki hayatı ve Osmanlı Devleti’ni

daha iyi tanımak mümkün olabilir. Enderun Avlusu’nun

daha iyi anlaşılabilmesi için Enderun Mektebi’ni tanımak gerekiyor.

 

Enderun Mektebi

Enderun Okulu

 

Enderun School

The Ottoman Palace School

Enderun

 

3. Avluda yer alan Enderun, Saray'da eğitim verilen

bir okuldu. Bu okuldan mezun olan bilgili, vasıflı

ve kabiliyetli insanlar Osmanlı Devleti idari kadrolarında

yer alırdı. Enderun Okulu bir ilim, irfan, fazilet, edeb,

ahlak, kültür ve sanat mektebiydi. Enderun,

Osmanlı Devleti’nde farklı coğrafyalarda, farklı

din, dil, ırk ve kültürden insan topluluklarını adaletle

idare edebilecek sağlam, nitelikli, donanımlı, yetenekli,

dürüst ve sadık idarecilerin çekirdekten yetiştirildiği

özel bir eğitim kurumuydu. Şehzadelerin bu müessesedeki

öğrenciler ile birlikte aldığı eğitimler vardır.

 

Dinine, diline, ırkına bakılmaksızın insanların kucaklandığı,

devşirildiği, insanlara hizmet eden insanların yetiştirildiği

bir ortamdı.

 

Enderun’daki eğitimin kademeleri vardı. Her gelen

Enderun’u bitiremezdi. Enderun’dan mezun olamayanlar

askeri birlikler içinde yer alırlardı. Enderun Mektebi’nden

mezun olmak için 7 aşamayı bitirmek gerekiyordu.

Büyük Oda ve Küçük Oda, Doğancı, Seferli,

Kilerli, Hazine ve Has Oda Koğuşları

eğitim görülen ve yaşanılan yerlerdi.

 

Büyük Oda Koğuşu Babüs Saade’nin sağ yanındadır.

Küçük Oda Koğuşu Babüs Saade’nin sol yanındadır.

Bu iki koğuştaki öğrenciler verilen dersleri görür

ve spor yaparlardı.

 

Enderun talebeleri içinde şahin ve doğan gibi

kuşlar ile ilgilenen doğancılar yer alıyordu.

Bir dönem var olan Enderun’daki Doğancı

teşkilatının faaliyetine daha sonra son verildi.

 

Seferli Koğuşu Enderun Avlusu’nun sağında,

İstanbul Boğazı’na yakın olan tarafta ve Hazine Dairesi’nin

yanındadır. Çamaşırların temizliği ve düzeni ile ilgilenen

talebelerin faaliyeti daha sonra değişiyor, bu koğuştaki

öğrenciler sanat ve zanaat ile, meslek ile ilgili faaliyetleri

yapıyordu. Pehlivan, berber ve hanendelerin yetiştiği

bu bölümde dilsiz ve cüceler de eğitiliyordu.

Osmanlı sarayında engelli insanlar,

cüceler ve dilsizler istihdam ediliyordu.

Dilsizlerin hizmeti devlet işlerindeki

gizliliğin sağlanması için önemli idi.

 

Padişaha yemek sunulması hizmeti ile ilgili olan

Kilerli Koğuşu, Hazine Koğuşu ile Fatih Köşkü

arasındadır. Binalar arasında yer alan, sağdaki

4. Avluya geçişin sağındadır. Hizmet ve sorumluluk

alanı 3. Avludaki Enderun Hazinesi olan

Hazine Koğuşu, Hırka-i Saadet Dairesi’nin yanındaki

Silahdar Hazinesi'nin sağında, 3. Ahmed Kütüphanesi'nin

karşısında ve soldaki 4. Avluya geçişin sağındadır.

 

Has Oda Koğuşu Enderun Avlusu’nun solunda

ve Hırka-i Saadet Dairesi’nin yanındadır.

 

Enderunlular idari alanda dersler alırdı.

Türkçe, Arapça, Farsça, matematik, fen, tarih,

coğrafya, tıp, astronomi, edebiyat, hukuk

gibi alanlarda öğrenim görür

ve dini eğitim alırlardı.

 

Burada çocukların ve gençlerin kabiliyetleri tespit ediliyor,

kabiliyetlerin gelişimi için ortam hazırlanıyordu.

Tek yönlü değil, çok yönlü eğitim veriliyordu. Geniş bir alanda

eğitimler veriliyordu. Dersler uygulamalı olarak gösteriliyordu.

Öğrencilerin bedenlerinin ve ruhlarının gelişimine önem

veriliyordu. Ayrıca burada sanat ve meslek eğitimi veriliyordu.

Talebelerin el becerilerinin gelişmesine zemin hazırlanıyordu.

Kabiliyetlerine göre hüsn-ü hat, cilt sanatı, tezhib, minyatür,

mimari, musiki gibi güzel sanatlarda eğitim alabilmeleri

mümkündü. Alanında uzman, üst seviye hocalar

Enderun’da dersler veriyordu. Güzel sanatlar

Enderunluların ince ruhlu yetişmeleri için önemlidir.

 

Enderun’da öğrenciler hizmetlerine göre maaş alırlardı.

Kendilerine yemek ve kıyafetleri verilirdi. Hastalandıklarında

tedavileri Saray’da yapılırdı. Yaşam ihtiyaçları Saray’da,

kendi bölümlerinde ve yakınında karşılanırdı.

Cami, kütüphane, hastahane, çeşme ve hamam ile

birlikte Enderun Mektebi bir külliye halini almıştı.

 

Enderun’da disipline, temizliğe, tertip ve düzene

önem veriliyordu. Talebelerin adab-ı muaşeret

kurallarına uymaları önemli idi. Enderun öğrencilerine

Enderun Avlusu’nda ve koğuşlarda nasıl davranmaları

gerektiği önemle tembihlendiği gibi, Saray dışında iken

neleri yapmamaları gerektiği konusu da ehemmiyetle

tembihlenirdi. Şehirde borç ile alışveriş yapmamaları,

saygısız davranışlar içinde bulunmamaları konusunda

sıkı uyarılar alırlardı. Halk hal ve hareketlerine, tavır

ve davranışlarına bakarak Enderunluları tanırdı.

 

Ciddi bir eğitimden geçen ve sıkı disipline uyan, hareketleri

ölçülü olan çocuklar çeşitli zorluklara karşı hazırlıklı idi.

Burada azimli, sağlam, saygılı ve mütevazı insanlar

yetişiyorlardı. Sınıfları geçebilme yaşa göre değil,

başarıya ve liyakata göre idi. Almış olduğu eğitimler

ve geçirdiği çok sayıda testler sonrasında

mezun olanlar üst seviyede başarı gösterenlerdi.

Enderun mezunlarının sonradan sadrazam olabilmesi mümkündü.

 

Enderun ve çevresinde öğrencilerin, özellikle

Has Odalı öğrencilerin yönetimle ilgili uygulamaları

yerinde görebilecekleri bir ortam mevcuttu. İdarecilik

görevleri öncesinde staj yapma imkanına sahiptiler.

Padişahın yakınında bulunabiliyorlardı. Divan-ı Hümayun

üyeleri Saray’da ve yakınlarında görev yapıyorlardı.

 

Osmanlı sarayına gelen ve Enderun’u bitirmiş gençlerin

kazanımları çok yüksek olmuştur. Onlara zekaları,

yetenekleri, çalışkanlıkları, gayretleri, fedakarlıkları, sabır

ve sebatları ölçüsünde ilerleme fırsatı verilmiştir. Sadık,

dürüst, iyi ahlaklı yetişmeleri sağlanmıştır. Hizmet etme

düşüncesine sahip olan, sorumluluk sahibi insanlar olarak

idarecilik yapmalarının önü açılmıştır.

 

Enderun’u bitirenler güzel konuşan, güzel giyinen,

estetik zevkleri gelişmiş, kibar ve namuslu insanlardır.

Enderun’da yetişenler Osmanlı Devleti yönetiminde

hizmet eden seçkin idareciler ve kıymetli komutanlar oldular. Sadrazamlar, vezirler, kaptan paşalar, beylerbeyleri,

sancak beyleri, devlet yönetiminde yer alan idareciler,

alimler, şairler, mimarlar, hattatlar, nakkaşlar, askerler,

çok sayıda nitelikli insan Enderun’da yetişti.

Tüm isimleri tek tek yazabilmek mümkün değildir.

Osmanlı Devleti’nde konumuna göre hizmet vermiş

çok sayıda insanın hayatının ilk bölümlerine

bakılırsa Enderun’da eğitim gördüğü görülebilir.

Enderunluların halis niyetleri ve hizmetleri önemlidir.

 

Çok sayıda Enderun mezunu Harem’den azad edilen cariyeler

ile evlendiriliyordu. Padişahı yakını olarak gören

Enderunlular ve Harem’deki kızlar padişaha itaat ediyorlardı.

Kendi rızaları ve istekleri ile evlenen Enderunluların

ve Harem Kız Mektebi’nde yetişen hanımların padişaha

olan bağlılıkları devam ediyordu. Enderun’da öğrencilik

yapanlar ve Enderun Okulu mezunları Osmanlı Devleti’nde

sadakatle hizmet ediyorlardı. Devlette üst seviyede idarecilik

yapanların hanımlarının ileri düzeyde eğitim almış olması

Osmanlı’da istenen bir konudur.

 

Saray’da Matbah-ı Amire’de bulaşıkçılık yapan bir kişinin,

berberlik mesleği olan bir kişinin Enderun’da yetişip

sadrazam olabilmesi mümkündü. Osmanlı’da ırka, soya

ve zenginliğe değil, gayret ve yeteneğe bakılırdı.

Enderun talebeleri çoğunlukla ağa çocukları

veya paşa çocukları değillerdi. Öğrencinin ağa çocuğu

veya paşa çocuğu olmasına değil, liyakatine bakılıyordu.

Fakir bir ailenin oğlunun Enderun’da yetişmesi,

zaman içinde Devlet’in yönetim kademelerinde idarecilik

görevlerinden birini yapması mümkündü. İşini iyi yaptığı

görüldükten sonra zamanı gelince sadrazam olabilmesi

de mümkündü. Aristokrasinin olmadığı, statü farkının olmadığı,

sınıf farkının olmadığı açıktır.

 

3. Avludaki Enderun Mektebi öğrencileri,

kendilerine verilen sorumlulukları yerine getiriyor,

padişaha hizmet de ediyorlardı. Enderun öğrencileri

kademe kademe yöneticiliğe hazırlanıyordu.

Bir aşamayı geçen öğrenciye başka bir

sorumluluk, diğer bir vazife veriliyordu.

Sabredenler yetişiyordu,

pişiyordu, tecrübe kazanıyordu.

Bu hizmetleri yapmayan öğrenciler

ileride sadrazam olamıyordu.

 

İleride idarecilik yapabilecek kişilerin

yetişmesi hedefleniyordu.

Böyle biri burnu büyük, kibirli

ve toplumdan kopuk idareci olmamalıdır.

İşin başına geçince sadakatle koşturabilmesi için,

sadrazam olabilecek çocuğa bu işler yaptırılıyordu.

 

Osmanlı Devleti eğitim alanında çağına uygun

veya çağının ilerisinde eğitim müesseseleri kurdu.

Dünyada o zamanda nerede böyle bir üstün zekalılar

ve dahiler okulu, böyle bir kamu yönetim okulu vardı!

Öğrencilerin zeka ve yeteneklerinin ölçülmesinde

kullanılan yöntem ve testler o zamanlar nerede kullanılıyordu!

Amerika’da Enderun Mektebi hakkında yüzlerce araştırma yapılmıştır.

 

Saray’ın içinde, Enderun’da okuyan, Enderun’da yetişen ve çeşitli işlerde vazifelendirilen gençlere iç oğlan denilir. İç oğlan ifadesinde yanlış anlaşılmayı gerektiren bir durum yoktur. Enderun Saray’ın içidir, oğlan evlenmemiş erkek çocuk veya gençtir. İç oğlan seçimi, istidamı ve eğitimi Saray içindeki sistemlerden bir sistemdir.

 

Padişah da, Enderun halkı da edebi ve güzel ahlakı

bilirlerdi. Enderunlular kaba ve çirkin konuşmalardan

ve davranışlardan uzak dururlardı. Eğitimleri boyunca

iç oğlanların hareketleri sürekli gözlemleniyordu.

Enderun’da ak ağalar talebelerin kurallara uygun hareket

etmelerini denetlerdi. Enderun öğrencilerinin eğitimlerini

bitirmeden evlenmeleri yasaktı, maceralara kapılmayacak

kadar ciddi bir disiplin altında Saray içinde yaşıyorlardı.

Sır tutmayı bilen, yalandan uzak, hain olmaktan uzak personel

Saray’da Enderun’da çalışabilirdi. Enderunlular içinde

hafızlar vardı. Mukaddes emanetlerin bulunduğu

Has Oda’da vazifeleri olan Enderunlular, Has Odalılar vardı.

 

Padişahlar kendine ait sarayda yaşamıyordu,

zevk ve sefa düşkünlüğü içinde yaşamıyordu.

Saray’da bir tarafta Enderun Okulu, diğer tarafta

Harem Dairesi’nde kız okulu, Duhteran-ı Hümayun

vardı. Padişah ve Enderun'daki öğrenciler

kızların bulunduğu ve ders gördüğü

ortamları görmüyordu. Padişahın yakınında

idareciliğin nasıl olduğunu öğrenen

Enderun talebeleri vardı. Osmanlı sarayında

yönetim ve eğitimin birlikte ve yan yana bulunduğu

bir ortam vardı, padişah aynı zamanda bir öğretmendi.

 

 

 

Done